Chipro
| Chipro | ||
| Κυπριακή Δημοκρατία (Kypriakí Dimokratía) Kıbrıs Cumhuriyeti |
||
 |
 |
|
| Flago di Chipro | Blazono di Chipro | |
| Nacionala himno: | ||
| Imnos is tin Eleftherian (²) | ||
 |
||
|
|
||
| Chefurbo: | Nikosia | |
| · Habitanti: | 313.400 (sudo) e 84.894 (nordo)[1] (2009) | |
| Precipua urbo: | Nikosia | |
|
|
||
| Oficala lingui: | Grekiana e Turkiana | |
|
|
||
| Tipi: | Republiko | |
| · Prezidanto: | Nikos Anastasiades | |
|
|
||
| · Totala: | 9 248 (¹) km² | |
| · Aquo: | neglijebla % | |
|
|
||
| · Totala: | 798.045[2] (2010) | |
| · Denseso di habitantaro: | 117 hab./km² | |
|
|
||
| Valuto: | Euro (³) | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | CY |
|
CYP |
||
196 |
||
| Reto-domeno: | .cy* | |
| Precipua religio: | ortodoxa kristanismo, islamo | |
| Oficala retosituo: | http://www.cyprus.gov.cy/ | |
Chipro, en longa formo Republiko di Chipro (Greke Kýpros, Κύπρος e Kipriakí Dimokratía, Κυπριακή Δημοκρατία, literale « Republiko Chiprana »; Turke Kıbrıs e Kıbrıs Cumhuriyeti), esas insulala lando jacante adeste de la Mediteranea maro. Quankam Chipro esas geografiale plu proxima de la regiono Proxim Oriento, la lando ligesas kulturale e politikale ad Europa ed esas membro dil Europana Uniono. Depos 1974, la nordala parto dil insulo, situita ultra di la verda lineo kontrolita per la trupi di UN, jacas sub Turka armeala okupado, ed en 1983 ta teritorio autoproklamis nedependo sub la nomo Turka republiko di Norda Chipro. La nedependo ne esis agnoskita dal internaciona komuneso, ecepte Turkia.
L'etimologio dil nomo di la lando esas nekonocata. Kelka sugestaji inkluzas:
- La Greka vorto por la cipreso del Mediteraneo (Cupressus sempervirens), κυπάρισσος (kypárissos)
- La Greka nomo por la planto henna, (Lawsonia alba), κύπρος (kýpros)
- La vorto en lokala linguo nune extingita, od en Sumeriana por kupro (zubar), o por bronzo (kubar), pro la granda quanto di kuproerco trovebla che l'insulo.
La Republiko di Chipro esas membro di Unionita Nacioni pos la 20ma di septembro 1960, di Commonwealth, dil Europana Uniono depos 2004, di MOK, di OSCE, di la movado di ne-rektigita e di internaciona organizuro pri frankofonio. Chipro divenis membro dil Eurozono ye la 1ma di januaro 2008.
Bazala fakti pri Chipro.
Historio[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Historio di Chipro |
Chipro okupesis dal homo dum Paleolitiko. L'isulo esis parto dil imperio Hitita dum la Bronz-epoko ante l'arivo di du ondi di Greki[3]. La minado di kupro komencis dum ta epoko. Chipro okupas importanta rolo en la mitologio Greka, esante la loko ube naskis Afrodite ed Adonis.
Asiri guvernis Chipro de 708 aK til kurta periodo di guvernerio da Egipti e pose Persiani en 545 aK. Alexandros la Granda konquestis l'insulo por Greki, e Chipro divenis sub Greka influo til romana konquesto en 58 aK.
Kande Romana imperio dividesis en du parti en 395, Chipro divenis parto de Bizancana Imperio. Richard la 1ma di Anglia kaptis l'insulo en 1191 dum la Triesma krucomilito.
En 1473 la Republiko di Venezia asumis la kontrolo dil insulo, ma en 1539 Otomani atakis Limasol. Fine en 1570 tota l'insulo okupesis dal Otomani. L'Otomana guberniestri esis kelkafoye indiferenta, kelkafoye opresiva segun la temperamenti dil sultani.
Cirkume 1844 la habitantaro dil insulo esis 144.000 personi, di qui 44 mil Mohamedani e 100 mil kristani[4]. La kresko di Greka nacionalismo dum la 19ma yarcento stimulis l'ideo pri enosis (uniono) kun Grekia.
Konseque de l'Unesma mondomilito, Britaniani okupis Chipro en 1914, ed ofris l'insulo a Konstantinos la 1ma di Grekia kondicione ke Grekia militis kontre l'Otomani. Konstantinos la 1ma refuzis ta propozajo ed, sub la kontrato di Lausanne en 1923, Turkia agnoskis Chipro kom Britaniana kolonio.
Chipro divenis nedependanta de Unionita Rejio ye la 16ma di agosto 1960. Pos 1974, l'insulo dividesis: cirkume 3 355 km² de lua teritorio formacas la nuna Turka republiko di Norda Chipro (nedependo ne agnoskata).
La Greka sektoro divenis membrostato dil Europana Uniono ye la 1ma di mayo 2004.
Politiko[redaktar | redaktar fonto]
Segun lua konstituco adoptita en 1960, Chipro esas demokratiala e prezidantala republiko, kun judiciala povo nedependanta. La prezidanto en Greka sektoro elektesas dal populo por 5-yara periodo. Ne existas chefministro. Nune la prezidanto di Greka sektoro (konsiderata l'oficala prezidanto dil insulo, ecepte por Turkia) esas Nikos Anastasiades.
La parlamento (Vouli Antiprosópon/Temsilciler Meclisi) havas unika chambro kun 59 membri, di qui 56 elektesas direte dal populo por 5 yari, e la tri altri esas reprezenteri de la religiala minoritati Armeniana, Katolika e Maronita.
L'Unionita Rejio havas du armeala bazi en Chiproana sulo, Akrotiri (adsude) e Dhekelia, adeste. Por preventar milito, l'Unionita Nacioni establisis la nearmizita 'verda zono' inter la sektori Greka e Turka. Parto ek la 'verda zono' trairas la bazo Dhekelia.
| Precipua artiklo: Turka republiko di Norda Chipro |
Geografio[redaktar | redaktar fonto]
Chipro esas la 3ma maxim granda insulo che Mediteraneo, pos Sicilia e Sardinia. La longeso este til weste esas 240 km, dum ke la longeso norde til sude esas 100 km. Turkia jacas 75 km adnorde. Du mikra montari - Troodos sud-weste, e Kyrenia norde - dominacas la teritorio, e la plana regiono Mesaoria jacas centre. La fluvio Pedieos, longa de 100 km, esas la precipua del insulo. La Republiko di Chipro kovras 59.74% del insulo, dum ke la Turka republiko okupas 34.74%. La "Lineo Verda", kontrolata dal Unionita Nacioni okupas 2.67% de l'insulo e du Britaniana militala bazi, Akrotiri e Dhekelia, okupas la cetera 2.74%.
Chipro havas subtropikala e miarida klimati, kun moderema vintri weste, e varma someri. En la litoro, l'yarala mezavalora temperaturo esas 24ºC. Dum vintro povas eventar nivosturmi en la montaro Troodos.
Chipro havas poka aquo e dependas multa de pluvi por provizar aquo por la domi.
Ekonomio[redaktar | redaktar fonto]
| Precipua artiklo: Ekonomio di Chipro |
Chipro adoptis Euro kom monetaro depos l'1ma di januaro 2008.
Demografio[redaktar | redaktar fonto]
La maxim granda urbo esas Nikosia (Turke: Lefkoşa), la chef-urbo. Altra importanta urbi esas Lemesos (Limasol), e Larnaka.
Kulturo[redaktar | redaktar fonto]
Noti[redaktar | redaktar fonto]
(¹) Turka republiko di Norda Chipro: 3 355 km²
(²) Sama himno kam Grekia
(³) ante l'1ma di januaro 2008: Pundo di Chipro
Referi[redaktar | redaktar fonto]
- ↑ The press statement of Prime Minister Ferdi Sabit Soyer on the tentative results of 2006 population and housing census (5 May 2006)
- ↑ Total population as of 1 January - Eurostat
- ↑ Thomas, Carol G. & Conant, C.: The Trojan War, pages 121-122. Greenwood Publishing Group, 2005.
- ↑ Osmanli Nufusu 1830-1914 by Kemal Karpat
 |
|
 |
|---|---|---|
| Membrostati: | Austria – Belgia – Bulgaria – Chekia – Chipro – Dania – Estonia – Finlando – Francia – Germania – Grekia – Hispania – Hungaria – Irlando – Italia – Kroatia - Latvia – Lituania – Luxemburgia – Malta – Nederlando – Polonia – Portugal – Rumania – Slovakia – Slovenia – Suedia – Unionita Rejio | |
| Negocianta stati: | Islando - Montenegro – Republiko Macedonia – Serbia – Turkia | |
| Peticionanta stati: | Albania | |
| Potenciala kandidati: | Bosnia e Herzegovina - Kosovo | |
